برای شناخت هر ملیتی
باید شناخت کافی از تاریخ آن مطلع شد تا بتوان بدرستی بررسی شود. رفقا مطلب فوق
برای رفقایی که شناختی از خلق ترکمن ندارند یا اطلاع کافی ندارند، تنظیم شده است.
مرات بهرنگ
قرارداد ننگین 1881
از وقایع شوم تاریخ
یکصد و اندی ساله اخیر خلق ترکمن، امضاء قرارداد ننگین 9 سپتامبر 1881 میان دول
ایران و روس بمنظور تقسیم سرزمین ترکمن است. این قرارداد 10 ماه پس از یورش خونین
ارتش تزاری به سرزمین ترکمن و کشتار بیش از 30 هزار نفر از اهالی آحال به
امضاء نمایندگان دولتین روس و ایران رسید. از طرف دولت ایران وزیر خارجه وقت میرزا
سعید خان موتمن الملک و ایوان زینوزوویف وزیر مختار و ایلچی دولت روسیه قرارداد
فوق را تصدیق نمودند.( 1 )
طبق قرارداد 1881
سرزمین ترکمن بین ایران و روسیه بشرح زیر تقسیم گردید:
* در طرف شرق بحر
خزر، سرحد بین ایران و روس از قرار ذیل خواهد بود.
از خلیج اسنقلی
(حسنقلی) الی چات سرحد بین دولتین مجرای رود اترک است. از چات، خط سرحد در شمال
شرقی قلل کوههای سونگی داغ و سگرم داغ را دنبال کرده و بعد در سمت شمال بطرف رود
چندیر متوجه شده و در چغان غالا به بستر رود مزبور می رسد.
از اینجا در سمت
شمال به قلل کوههایی که فاصل دره چندیر و دره سومبار است متوجه شده و در محل تلاقی
رود سومبار با نهر آجی آقیان فرود می رود. از این نقطه اخیر بطرف شرق بستر رود
سومبار خط سرحدی محسوب می شود. خرابه های مسجد دادیانه و از مسجد دادیانه الی قلل
کوه کوپت داغ خط سرحدی راهی است که خطوط سرحدی از آن می گذرد. پس از خط سرحدی
متوجه جنوب شده نرسیده به انتهای تنگه گرماب از جنوب شرقی قلل میسینو به رباط می
رسد. سپس از شمال قلعه خیرآباد گذشته در سمت شمال شرقی الی حدود گوگ قیتال به دبند
و رود پووریزه و از طرف خبرت به دره عشق آباد - فیروزه می رسد. از شمال قریه کلته
چتار و از آنجا به دره رود بابا دورماز می رسد. و در راهی که از گأورس الی لطف
آباد (باواجغ) ممتد است، به جلگه میرسد.
وزای امور خارجه دو
دولت بمنظور ایجاد محدودیت بیشتر علیه خلق ترکمن قراردادهای جدیدی تحت عنوان متمم
قرارداد سرحدی امضاء نموده، روستاهای مرزی را ویران و ساکنین آنها را به اسکان در
نواحی داخلی مجبور می سازند. ولی با این حال ترکمن ها که زندگی ییلاق و قشلاق،
مایه حیات آنها را تشکیل می داد مجبور بودند به هر دو دولت باج و مالیات پرداخت
کنند. برقراری سیستم گمرکی در مرزهای تحمیلی ارتباط سنتی و بازرگانی ترکمن ها را
مختل کرد. ترکمن ها از بادکوبه و آستراحان کالاهای تجاری وارد می ساختند و متقابلا
اجناسی نیز از گمیش دپه ( گمیش تپه ) و حوجه نفس ( خوجه نفس ) به بادکوبه صادر می
شد.
حاکمان گماشه شده از
سوی هر دو دولت در ایجاد نفاق و جنگ برادرکشی در منطقه بمنظور بهره برداری سیاسی و
گرفتن امتیاز از دولت متقابل کوتاهی نمی کردند. نتیجه این تحریکات قبل از هر چیز
علیه منافع ترکمن ها بود. جنگجویان ترکمن به ایجاد نظام گمرکی و محدودیت های دولتی
عیله خوویش تن نداده و در چندین مورد تاسیسات دولتی و مراکز گمرکی را به آتش
کشیدند.
انعقاد قرارداد
ننگین 1881 و تقسیم سرزمین ترکمن از نمونه جنایات آشکاری است که علیه خلق ترکمن
اعمال شده که متاسفانه این قرارداد تا به امروز همچنان به قوت خود باقی مانده است.
در خاتمه متن کامل این قرارداد ننگین آمده است.
مرات - بهرنگ
متن قرارداد آخال ما
بين ايران و روس
اين قرارداد جهت تعيين
مرز ايران روس در طرف شرق بحر خزر و مرز خراسان مي باشد كه روسها سرزمينهای تازه بدست
آورده خود را بوسيلة اين قرارداد رسماً به قلمرو خود ملحق نمودند اين قرار داد كاملاً
بنفع روس بود و به زيان تركمن ها و ايران مي‌باشد و دارای 9 فصل است كه در تاريخ
12 دسامبر 1881 مطابق 22 محرم 1299 در تهران منعقد گرديد. صورت قرارداد را در ذيل كامل
مي‌آوريم:
«چون اعلي حضرت شاهنشاه ايران و اعلي حضرت امپراتور كل ممالك
روسيه لازم ديدند كه در طرف شرق بحر خزر سرحد ممالك خود را از روي دقت معين كرده، موجبات
آسودگي و امنيت آن جاها را فراهم نمايند، چنين صلاح ديدند كه براي حصول اين مقصود قراردادی
منعقد دارند. لهذا وزرای مختار خود را از اين قرار معين داشتند: از طرف اعلي‌حضرت شاهنشاه
ايران ميرزا سعيد خان مؤتمن الملك وزير امور خارجه و از طرف اعلي‌حضرت امپراتور كل
ممالك روسيه ايوان زینوويف وزير مختار و ايلچي مخصوص در دربار دولت عليه.
ورزای مختار مزبور پس
از اينكه اختيار نامه‌های خود را مبادله نموده و آن را موافق قاعده و مرتب به ترتيبات
شايسته يافتند، در فصول ذيل متفق‌الرأی شدند.
فصل اول- در طرف شرق
بحر خزر سرحد بين ممالك ايران و روس از قرار تفصيل ذيل خواهد بود:
از خليج حسينقلي الي
چات سرحد بين الدولتين بحری رود اترك است، از چات خط سرحدی در سمت شمال شرقي قلل سلسله
كوههای سنگوداغ و ساكريم را متابعت كرده و بعد در سمت شمال به طرف رود چندر متوجه شده
و در چقان قلعه به بستر رود مزبور مي‌رسد. از اينجا در سمت شمال به قلل كوههايي كه
فاصل دره چندر و دره سومبار است متوجه شده و در سمت مشرق قلل كوههای مزبور را متابعت
كرده و بعد به طرف بستر رودخانه سومبار و در ملتقای رود مزبور با نهر آخ آقايان فرود
مي‌آيد. از اين نقطة اخير به طرف شرق بستر رود سومبار خط سرخه محسوب مي‌شود الي خرابه‌های
مسجد داديانه و از مسجد داديانه الي قلل كوپت داغ سرحدی راهي است كه به درون ممتد است.
پس از آن خط سرحدی در امتداد قلل مزبور، به سوي جنوب شرق حركت مي‌كند ولي نرسيده به
انتهای تنگه گرماب به طرف جنوب برگشته و را سركوههايي كه فاصل دره سومبار و سرچشمه
گرماب گذشته و بعد متوجه به سوی جنوب شرقي شده. از قلل كوههای ميزنو و چوب بست عبور
و راهي را كه از گرماب به رباط مي‌رود در محلي ملاقات مي‌كند كه در يك ورستي شمال رباط
است. چون به اين محل رسيد، خط سرحدی از قلل كوهها الي قلل كوه دالانچه كشيده شده. پس
از آن از شمال قلعه خير آباد گذشته و در سمت شمال شرقي الي حدود گوگ قتبال (؟) ممتد
شده و از حدود گوگ قتبال به دربند رود فيروزه تقاطع مي‌كند و از اينجا در سمت جنوب
شرقي متوجه به قلل كوههايي مي‌شود كه از طرف جنوب وصل به دره است كه راه عشق‌آباد و
فيروزه از آن عبور مي‌كند و پس از آنكه قلل كوههای مزبور را الي اقصي نقطة شرقي متابعت
نمود، خط سرحدی به شمالي‌ترين قله كوه اسلم گذشته و در سمت جنوب شرقي قلل اين كوهها
را طي كرده و بعد شمال قريه كلته چنار را دور زده و به محل اتصال كوههاي زيركوه و قزل‌داغ
مي رسد از اينجا خط سرحد در سمت جنوب شرقي از قلل سلسله زيركوه كشيده مي‌شود تا اينكه
به دره رود بابا دروماز برسد. بعد از وصول به اين محل، به طرف شمال حركت و در راهي
كه از گاورس الي لطف‌آباد ممتد است به جلگه مي‌رسد. به طوری كه قلعه بابا دروماز در
شرق اين خط واقع مي‌شود.
فصل دوم - چون فصل اول
اين قرارداد نقاط عمدة خط سرحد بين متصرفات ايران و روس معين شده است، طرفين معاهدتين
كميسر‌های مخصوص مامور خواهند نمود كه خط سرحد را در محل و به طور صحيح ترسيم كرده
و علامات را نصب نمايند. زمان و محل ملاقات كميسر‌های مزبور را طرفين معاهدتين بالاتفاق
معين خواهند نمود.
فصل سوم- چون قلعه‌جات
گرماب و قلقلاب واقعه در دره رودی كه آبش اراضي ماوراءالخزر را مشروب مي‌كند در شمال
خطي واقع است كه به موجب فصل اول سرحد بين متصرفات طرفين است، دولت ايران متعهد مي‌شود
كه قلاع مزبور را ظرف يك سال از تاريخ مبادله اين قرارنامه تخليه كند. ولي دولت عليه
حق خواهد داشت كه در ظرف مدت مزبوره سكنه گرماب و قلقلاب را به مملكت خود مهاجرت دهد.
از طرف ديگر دولت روس متقبل مي‌شود كه در نقاط مزبوره استحكامات بنا نكرده و خانواده
تركمن در آنجا سكنا ندهد.
فصل چهارم - و چون منبع
رود فيروزه و منابع بعضي‌رودها و انهاره كه ايالت ماوراء خزر متصله سرحد ايران را مشروب
مي‌كند در خاك ايران واقع شده است، دولت عليه متعهد مي‌شود كه به هيچ وجه نگذارد از
منبع الي خروج از خاك ايران در امتداد رودها و انهار مزبوره قراء جديدی تاسيس شده و
به اراضي كه بالفعل زراعت مي‌شود توسعه داده شود و نيز برای اراضي كه فعلاً در خاك
ايران مزروع است بيش از آن مقداری كه لازم است نگذارد آب استعمال كنند. محض اينكه اين
شرايط به طور صحيح اجرا و بدون تعطيل و تعلل رعايت شود، دولت ايران متقبل مي‌شود كه
به قدر لزوم مأمورين صحيح برای اين امر معين كند. به كسانی كه از مدلول آن تخلف مي‌ورزند
سياست سختي برسد.
فصل پنجم - محض ترقي
و پيشرفت مناسبات تجارتي مابين ايالت ماوراء بحر خزر و ايالت خراسان طرفين معاهدين
متقبل مي‌شوند كه در باب ساختن راههای عرابه رو كه برای مراودات تجارتي بين ايالات
مذكوره مناسب بوده باشد، حتي‌الامكان زودتر فيمابين قراری دهند كه مستلزم نفع جانبين
بوده باشد.
فصل ششم - دولت ايران
متعهد مي‌شود كه در تمام سرحد استرآباد و خراسان اخراج هر نوع اسلحه و آلات جنگي را
از ممكلت ايران سخت ممنوع دارد و نيز تدبيرات لازمه را به عمل آورده، نگذارند كه به
تراكمه كه در خاك ايران هستند اسلحه برسد. كارگزاران سرحدی دولت عليه درباره اشخاصي
كه از طرف روسيه ماموريت منع خروج اسلحه از حدود ايران دارند، كمال مساعدت و همراهي
را منظور خواهند داشت.
فصل هفتم- محض مراقبت
اجرای شرايط اين قرارداد و برای مواظبت حركات و رفتار تراكمه مجاور ايران هستند. دولت
روس حق خواهد داشت كه به نقاط سرحد ايران مامور معين كند. مأمورين مزبور در مسائلي
كه راجع به حفظ انتظام و آسودگي صفحات مجاور متصرفات دولتين است واسطه بين كارگزاران
طرفين خواهند بود.
فضل هشتم - تمام تعهدات
و شرايط مندرجه عهد‌نامه جات و قرارنامه‌هايي كه مابين طرفين منعقد شده است به قوه
خودباقي خواهد ماند.
فصل نهم – اين قرارنامه
كه به دو نسخه نوشته شده و به امضاء و مهر وزرای مختار طرفين رسيده است، به تصويب و
تصديق اعلي حضرت شاهنشاه ايران و اعلي حضرت امپراتور روس خواهد رسيد و تصديق نامه جات
در ظرف چهار ماه و حتي‌الامكان زودتر در تهران ما بين وزرای مختار طرفين مبادله خواهد
شد.
در تهران 9 دسامبر
1881 - مطابق 22 محرم 1299.
(امضاء) زینوويف
(امضاء) ميرزا سعيد خان».
امين الدوله در مورد
امضای اين قرارداد از طرف ايران و تاييد آن توسط ناصرالدين شاه مي‌نويسد: «سفارت روس
مقيم طهران هم بتوسط وزرات امور خارجه محرمانه بشاه تكليف كرد كه چون قشون و مامورين
ما پس از فتوحاتي كه در صحرای تركمان برای آنها حاصل شد از پيشرفتن ناگزير‌ند. خوب
است از نقطه بابا دورماوز كه منتفي اليه نقشه و حدود نامه سابقه است تا هريرود خط فاصل
ميان خودمان و ايران راتعيين كنيم و در حركات عسكريه از آن نواحي اختلافي بين الدولتين
حادث نگردد و نقشه را كه مهندسين روس رسم كرده بودند برای تصديق امضای همايوني بميرزا
سعيد خان سپرد. شاه را سهوی كه در معامله سابقه واقع و بوعده‌های (زناويف ) ]
زينووف[ سفير روس فريفته شده بود بيدار و هشيار داشت. از وزراء سه تن انتخاب و در گفتگوی
قرار داد اين تكليف تازه دولت روس شريك فرمود. اشخاص سه گانه، محمود خان ناصرالملك
و ميرزا عبدالوهابخان نصير الدوله و ميرزا عليخان امين الدوله بودند كه با مؤتمن الملك
وزير امور خارجه در حضور شاه باين مبحث مي‌پرداختند و در اطراف مسئله به معلومات و
صواب ديد خود را معروض مي‌داشتند. وزير امور خارجه كه تا حدودی از اصول ديپلماسي و
حقوق ملل و دول ناآگاه بود و هم مي‌خواست با موافقت و نزديكي با روس موقعيت خود را
استحكام بخشد. نصير‌الدوله نيز در اين ميان در اين زمينه اطلاع و تتبعي نداشت.
ناصر الملك و امين الدوله
متون و حواشي كار را بهتر مي‌ديدند و بيانات آنها نظر شاه را روشني مي‌داد. اين گفتگو‌ها
چندين روز به طول انجاميد. در ابتدا شاه با آنها موافق بود و در برابر تعدی و دست درازی
روسها استقامت نشان مي‌داد. اما بواسطه تبليغات مؤتمن الملك كه مايل به روسها بود و
با وزير مختار روس هماهنگ مي‌شد هر روز برای صحبتها و تكاليف و ادله‌هايي كه از طرف
آن آقايان (ناصرالملك، امين الدوله) مطرح مي‌شد بهانه تراشي مي‌نمود و پيله مي‌كرد
به اينكه ناصرالدين شاه بايد با موضوع تعيين سرحد - كه به نفع روسها بود- موافقت نمايد».
و بالاخره با وعده‌های دروغين دولت روس ناصرالدين شاه به اين ننگ تن داد و سرزمين
اسلامي را به نفع روسها به كفر سپرد و با اين قرارداد سرحدی موافقت نمود. و جالب‌تر
اينكه ناصرالدين شاه با تعيين مرز ايران و روس و سپردن سرزمين تركمن ها بهر سويه برخود
مي بالد كه توانسته است با درايت و فكر بكرش مشكل تجاوزات روس به ايران را ممانعت كند
و قضيه را با واگذاری سرزمين تركمن ها فيصله داده است و متملقين بي‌خبر از سياست و
امور كشورداری اين شاهكار شاه را تبريك گفته و كار شاه را يكي از كارهاي مهمي دانستند
كه جز عقل شاهنشاهي هيچكس ديگر توان حل كردن اين مشكل را نخواهد داشت و به اين اظهار
متملقانه با اصطلاح هندوانه زير بغل شاه داده و كار وی را يك شاهكار بي‌نظير توصيف
مي‌نمودند. در اين باره در خاطرات امين الدوله چنين آمده است: «متملقين حضور كه ان
فن را بكمال و نبض شاه را در دست داشتند بسجده افتادند كه البته فكر و تدبری قبله عالم
كار را بوفق مراد ساخته است و اگر هم هنوز اقدامي نفرموده باشند جز عقل و عزم شاهنشاه
كي مي‌تواند اينگونه مشكلات را آسان و چنين درد را درمان كند؟ شاه فرمود آری جز من
نه كسي ملتفت غائله بود ونه خطرات آتيه را مي‌ديد، بي‌انكه وزير امور خارجه را اطلاع
دهم دستخطي بتوسط يحيي خان بمسافرت روس فرستادم و اين قراردادي است كه وزير مختار با
اجازه دولت خود امضاء كرده است، رود اترك واحد بين الدولتين معين كرده‌ايم، متملقين
از عالم بي‌خبر، متفقاً موفقيت شاه را باين قرار داد تعنيت گفتند، يحيي خان را هم باين
خدمت بزرگ تحسين و آخرين خواندند و اين دوم بازی پلتيكي شاهانه بود كه بي‌منت راه روس
را بماوراء خزر بازور و رسماً ملك و رعيت آن قسمت ايران را بتصرفات روس نامزد كرد،
يا اينكه در تعيين حدود بلوچستان و همچنين تحديد نواحي سيستان باستبداد شاهانه حكميت
دولت انگليس را قبول و مبلغي از حقوق ايران بر حسب نقشه ژنرال گلداسميت مامور دولت
مشاراليها از دست رفته بود. متملقين، شاه را مطمئن كرده بودن كه رشته فكر و تدبير همايوني
بالهامات غيبيه پيوسته است و حق داشتند چنين بگويند كه اطراف شاه از مردمي ساخته بود
كه بايد پادشاه مشعل جهان‌افروز و عقل جهان‌نما باشد». (2)
منبع : تاریخ سیاسی اجتماعی
ترکمن ها
قرارداد آخال ، گونه
ای حاتم بخشی قجری
(1) قرار داد آخال ،
قراردادی که در پی آن ترکنمستان تا دریاچه آرال از ایران جدا شد. این قرارداد نیز همتای
قرار دادهای ننگین گلستان و ترکمنچای می باشد که در دوره قاجار با شوروی بسته شد و
به موجب آن سرزمین های شرق دریای خزر از ایران جدا شد. پس از تصرف بخارا و سمرقند در
سال 1868 که اطراف انها از سال 1863 به تصرف روس ها در آمده بود سر انجام در سال
1881 شوروی ترکمن ها و خوارزم را نیز تسلیم کرد . به موجب این پیروزی های روس و شکستی
که ایران در سال 1860 از انها متحمل شده بود در آخر موجب بسته شدن این قرارداد بین
طرفین در 21 سپپتامبر 1881 میلادی شد ( در تاریخ خورشیدی 30شهریور 1260 ). در این قرارداد
که از طرف ناصرالدین شاه موتمن الملک و از طرف روس ایوانزینوزوویف فرستاده شده بودند
ایران حاکمیت روس بر نواحی اشغالی را به رسمیت شناخت. در این قرارداد که به طور کامل
به سود روس بسته شد طراحی مرزها به گونه ای بود که روس ها تمامی نقاط مرتفع آن ناحیه
و همچنین تمامی سرچشمه رود خانه ها را در ناحیه خویش قرار دادند تا هر زمان اراده کرد
بتواند آب را بر ایران بندد و ایران قبول کرد که در امتداد رود هایی که وارد خاک شوروی
میشود اجازه ساخت هیچ روستای جدیدی ندهند همچنین ارازی کشاورزی منطقه افزایش نیابد
و حتی زمین های موجود هم بیش از حد آب مصرف نکنند. این قرار داد که به طور یک طرفه
به سود شوروی بسته شد موجب جدایی ترکمن ها از یکدیگر نیز شد.
(2) متن فوق عین سند
آمده است
مرات - بهرنگ - ژانویه 2014
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر